
Gevelstenen en ‘straatmeubilair’ in Doesburg
Bergstraat 2 | Gevelstenen Maansikkel en Twee op de berg
Twee op de Berg
Bergstraat Twee op de Berg
Zoals meer panden in Doesburg heeft dit huis een ingemetselde gevelsteen met de voor Doesburgse kenmerkende maansikkel. Deze heeft het opschrift: hersteld in 1987. De steen is geplaatst op initiatief van Stichting Stadsherstel Doesburg, die in de jaren tachtig en negentig een aantal panden restaureerde en vervolgens verkocht aan belangstellenden. De steen Twee op de Berg verwijst uiteraard naar het huisnummer 2 in de Bergstraat.
Coehoornsingel 3 – 5 | Gevelsteen
‘Ik waak hier, Does is een aardig beestje’
Hessengracht Does
Gemaakt door Hans ’t Mannetje
Deze gevelsteen is aangebracht bij de toegangspoort van een complex met woningen voor verpleeghuispatiënten aan de Hessengracht in Doesburg. In het ontwerp zien we de historische verdedigingsplek terug die hier ooit lag.
Deze woningen zijn in 2009 gebouwd en in 2010 officieel geopend. De hond Does, afgebeeld in de gevelsteen, wordt gezien als de mascotte van het complex, maar verwijst natuurlijk ook naar de plaatsnaam Doesburg. Deze steen is een prachtig voorbeeld van de vakbekwaamheid van maker Hans ’t Mannetje.
Kerkstraat 29 | Gevelsteen
Zilverschoon | Ode aan de stad en de geschiedenis
Kerkstraat Zilverschoon
Gemaakt door Guido J. Hengeveld
In het pand Zilverschoon woonde aan begin van de 17e eeuw de goud- en zilversmid Gerhard Pinninck met zijn ‘huys’vrouw Jannetje Brantsen. Zij dreven hier een zaak in gouden en zilveren sieraden. Later werd er ook in andere koopwaar handel gedreven; het pand is altijd een winkel gebleven.
In de periode 2006-2017 was de bestemming opnieuw een winkel in zilveren sieraden en schone kunsten, Zilverschoon Sieraden en Kunst. Momenteel is hier atelier en galerie ‘De Timmi’ gevestigd.
De naam Zilverschoon is afkomstig van een plant die vaak voorkomt in moerassig gebied en die onder alle omstandigheden goed gedijt. En Doesburg betekent naar verluidt: burcht op het moeras.
De gevelsteen werd door Guido J. Hengeveld (schilderijenrestaurateur) ontworpen en met de hand uitgehakt uit een blok Bentheimer zandsteen. De voorstelling werd ingekleurd. De steen is tegelijkertijd een ode aan de plaats Doesburg en aan de zilversmid uit de zeventiende eeuw, Gerhard Pinninck.
Kloosterstraat 17, St.Elisabeth | Gevelsteen
Serie van 5 gevelstenen
Gemaakt door Hans ‘t Mannetje
Voor verzorgingstehuis St. Elisabeth maakte Hans ’t Mannetje deze serie van vijf gevelstenen. De twee hoofden zijn geïnspireerd op de architect van het gebouw. De witte steen met een groep mensen, links in de gevel, heeft als tekst ‘het is niet dan met mekaar’.
Volgens het hoofd vastgoed van zorgorganisatie Attent Daniël Ruyg stelt deze steen de groep mensen voor die betrokken was bij de realisatie van het nieuwe St. Elisabeth. Deze gevelstenen laten zien dat beeldhouwer ’t Mannetje vaak een gelaagdheid in woord en beeld in zijn werk aanbracht.
Koetsveldstraat 18 | Bovenlicht
De kleine Batavier
Koetsveldstraat De kleine Batavier
Gemaakt door kunstenaar Pieter Snijders ca 2000
De heer en mevrouw Batavier bewoonden eerder het achter dit huis gelegen grotere pand aan de Philip Gastelaarsstraat. Hier in de Koetsveldstraat zijn ze kleiner gaan wonen, vandaar de naam ‘De cleyne Batavier.’ De panden Koetsveldstraat 16 tot 22 zijn voormalige arbeiderswoningen die na de Tweede Wereldoorlog sterk verkrot zijn geraakt. Rond 1990 zijn van de vier kleine woningen twee woningen gemaakt.
Het bovenlicht is rond 2000 ontworpen, geboetseerd en in (restauratie)hars gegoten door Pieter Snijders. De kunstenaar heeft het aangeboden aan de nieuwe bewoners, nadat hij zelf met zijn vrouw 2,5 jaar in het pand had gewoond. De nieuwe bewoners zijn enthousiast over het resultaat. Het werk is gemonteerd door Edwin Hagendoorn.
Koetsveldstraat 20 | Bovenlicht
De cleyne Bock
Koetsveldstraat De cleyne Bock
Gemaakt door kunstenaar Pieter Snijders in ca. 2000.
Dit werk is ontstaan naar aanleiding van het bovenlicht op Koetsveldstraat 18: ‘de kleine Batavier’. Ook ‘De cleyne Bock’ is eerst geboetseerd en daarna in hars gegoten. Het uitgangspunt was hier de achternaam van de bewoners. De montage is verzorgd door Edwin Hagendoorn.
Bresstraat 1 | Bovenlicht
De Bearenburch
Bressstraat De Bearenburch
Gemaakt door Pieter Snijders ca. 2005
De bewoonster van dit pand vroeg aan kunstenaar Pieter Snijders om voor de verjaardag van haar man een bovenlicht te maken. De naam ‘de Bearenburch’ werd door de bewoners zelf verzonnen en is tegelijk met het bovenlicht van het mannetje op 3 flessen Berenburg aangebracht. Het geheel was een vrolijke reactie op de serieuze naamgeving van het aangrenzende pand.
Er werd gekozen voor ‘de Bearenburg’ omdat de bewoner, Wiebe Brandsma, afkomstig is uit Groningen, waar zoals bekend ook het kruidendrankje Berenburg vandaan komt. Het mannetje in het bovenlicht is de bewoner Wiebe Brandsma (1932-2020), staand op 3 flessen Berenburg. Het werk is gemaakt van gegoten hars en vakbekwaam aangebracht door Edwin Hagendoorn.
Markt 17 | Gevelsteen
’t Zwijnshoofd (voorheen café ’t Zwijnshoofd)
De naam ‘Zwijnshoofd’ refereert aan de varkensmarkt die in het verleden op het aangrenzende pleintje plaatsvond. Aanvankelijk werd in de jaren negentig van de vorige eeuw gedacht aan totale sloop van deze panden. Ze zouden worden vervangen door prestigieuze nieuwbouw, maar na felle protesten is toch overgegaan tot restauratie.
De restauratie, die mede mogelijk is gemaakt door de Doesburgse Gestichten van Weldadigheid kwam na jaren leegstand in 1997 tot stand. Daarbij is er voor gekozen de panden te voorzien van twee daken, om zo het uiteindelijke resultaat verder te verfraaien.
Voor de gevelsteen is een afgietsel gemaakt van de oorspronkelijke varkenskop, die gemaakt was van zink of tin. Deze kop was in het totaal verwaarloosde pand teruggevonden. De kopie van dat zwijnshoofd is ter herinnering aan café het Zwijnshoofd aangebracht aan de voorgevel.
Oliemolensteeg 7 | Gevelsteen
‘Dees molen perst stampt & slaat de nuttige olie uit het zaad’
Oliemolensteeg Dees Molen
Gemaakt door beeldhouwer en ‘letter cutter’ Julie Rezac
Van 1997 tot 2008 woonden aan de Oliemolensteeg 7 kunstenaar Julie Rezac en haar man Joost met hun dochter. Joost vond de tekst van deze gevelsteen in een oud-Hollands gedicht. Julie maakte, gewoon voor haar plezier, maar ook met haar kennis van zaken, de gevelsteen ambachtelijk en volgens de oude traditie.
De van oorsprong Amerikaanse Julie zag de S in het woord ‘perst’ eerst aan voor een F, maar dat werd gelukkig net op tijd gecorrigeerd. De witte Portlandsteen is met de hand bewerkt en daarna in de gevel ingemetseld.
Julie Rezac maakte op de Doesburgse IJsselkade ook twee, vier meter hoge, zuilen met gedichten in zwarte leisteen. De gedichten zijn van Harmen Wind en Kees Rood.
Roggestraat 2 | Gevelsteen
Sint Maarten
Roggestraat Sint Maarten
Gemaakt door beeldhouwer Nicolaas (Niek) van der Schaft (1893 – ca.1979)
Dit beeldje is van een veel recenter datum dan vaak wordt gedacht. Van de Schaft maakte Sint Maarten – op de hoek van het oude stadhuis van Doesburg – in 1941 naar aanleiding van de restauratie van het pand. De heilige wordt afgebeeld als ruiter te paard die de helft van zijn mantel aan een bedelaar schenkt. Het materiaal is onbekend. Sint Maarten is de schutspatroon van Doesburg. Op de tweede zaterdag van de maand juni wordt in Doesburg jaarlijks de Sint-Maartensmaaltijd georganiseerd in de Martinikerk.
De maker Niek van der Schaft was tot 1958 als (restauratie)beeldhouwer in dienst bij het Rijksbureau voor de Monumentenzorg. Hij werkte onder meer aan kerkgebouwen en stadhuizen. Van der Schaft maakte in 1962 de doopvont voor de Sint-Jacobskerk waarin onder anderen prins Willem-Alexander (1967) en prinses Amalia (2004) zijn gedoopt.
Roggestraat 9 | Gevelsteen
Roode Toren
Roggestraat De Roode Toren
Gemaakt door Theo Renirie en Pieter Snijders; ontwerp Rinus Rabeling
De gevelsteen van Streekmuseum De Roode Tooren is in september 2000 aangebracht toen de historische vereniging Stad en Ambt Doesborgh 50 jaar bestond. Het ontwerp is van Rinus Rabeling, de steen is gemaakt door Theo Renirie en Pieter Snijders. De steen toont naast het museumlogo (een rode toren) de wapens van de gemeente Doesburg en van de de voormalige gemeenten Angerlo en Hummelo en Keppel, in 1340 min of meer het gebied van het oude Richterambt Doesborgh. De gevelsteen is gezamenlijk onthuld door de burgemeesters van deze drie gemeenten.
Torensteeg | Plaquette
Torensteeg plaquette
Gemaakt in 2000 door Pieter Snijders en Theo Renirie (1927-2016).
Het initiatief voor deze plaquette werd genomen door de kunstenaars Theo Renirie en Pieter Snijders. Het werk is gegoten in brons door wijlen Roel Maaskant in Brummen. Op de achtergrond is een menora te zien (de zevenarmige kandelaar). De plaat zelf heeft de vorm van een opengeslagen Thorarol. Het monument is op 14 april 2000 onthuld door mevrouw Denneboom-Meijers en mevrouw Meijers, twee leden van de Doesburgse joodse gemeenschap die de oorlog hebben overleefd.
De tekst op de steen luidt:
Ruim zeven eeuwen bestond er een Joodse gemeenschap in Doesburg. Verschillende huizen in de stad hebben als sjoel dienst gedaan. Op deze plaats werd in het jaar 1800 een nieuwe synagoge gebouwd. Deze synagoge is tot de Tweede Wereldoorlog in gebruik gebleven. De Joodse bevolking van Doesburg werd tussen 1940 en 1945 naar concentratiekampen weggevoerd; slechts een enkeling overleefde. Op 15 april 1945 werd de synagoge ernstig beschadigd door het opblazen van de Martinitoren en is in 1954 afgebroken.
Veerpoorstraat 1 | Gevelsteen
Mariabeeld (Marienbeeld)
Veerpoortstraat Mariabeeld
Gemaakt door kunstenaar Pieter Snijders, midden jaren ‘90.
De naam van het huis – Marienbeeld – was al bekend; waarschijnlijk heeft hier ooit een Mariabeeld gestaan. Toen het plan werd opgevat om een nieuw Mariabeeld te plaatsen mocht dit echter niet ‘te rooms’ zijn. Dit aantrekkelijke beeldje kwam er rond 1995. Maria zit met bungelende benen op een stuk hardsteen, haar kindje op schoot. Het beeld is gegoten in brons. Een beeldje dat gezien moet worden!
Veerpoortstraat 26 | Bovenlicht
Esculaap
Veerpoortstraat Esculaap
Gemaakt door kunstenaar Pieter Snijders
Dit bovenlicht kwam in 1994 tot stand op verzoek van de huisarts die in dit pand woonde. De esculaap is het symbool voor de artsenij. Het bovenlicht was een cadeau van de man des huizes aan zijn vrouw, die ook als huisarts werkte. De esculaap is eerst geboetseerd waarna een mal is gemaakt om kunsthars in te gieten. Het werk heeft binnen- en buitendelen en is gemonteerd door Edwin Hagedoorn.
Veerpoortstraat 30 | Gevelsteen
Coerenblom
Veerpoortstraat Coerenblom
Gemaakt door kunstenaar Pieter Snijders, midden jaren ‘90
De korenbloem is een katholiek symbool; de de blauwe kleur van de bloem staat voor Maria. Deze gevelsteen is met de hand gemaakt uit witte steen en daarna beschilderd. De steen is ingemetseld door Edwin Hagendoorn. De Coerenblom vertelt verder niets over de plek, wel over haar – katholieke bewoners: Pieter Snijders, de maker, en zijn vrouw hebben zelf in dit pand gewoond. Er is hier overigens sprake van een bewuste benaming: coerenblom in plaats korenbloem. De spelling van het woord coerenblom stamt uit de tijd dat katholieken hun diensten in schuilkerken moesten houden.