Doesburg kan weer groeien
Het dagblad Tubantia van 4 februari 1971 meldt dat Doesburg gebiedsuitbreiding krijgt. De kamer is akkoord met het herindelingsbesluit dat daarvoor nodig is. De krant noemt een aantal argumenten die voor het besluit worden aangedragen:
‘De Tweede Kamer heeft gistermiddag. Aldus Tubantia’ het wetsontwerp tot wijziging van de grenzen tussen de gemeenten Doesburg, Angerlo, Hummelo en Keppel en Rheden goedgekeurd. Ook ging de Kamer akkoord met een amendement van de KVP-er Fievez (uit Arnhem), waardoor Rhederlaag aan de gemeente Angerlo werd toegevoegd.’
Doornroosjeslaap
‘De heer Schakel (AR) zei poëtisch, dat Doesburg niet mag wegsluimeren in een soort doornroosjeslaap. De industriële ontwikkeling van deze gemeente en de te verwachten overloop van ’n deel van de Arnhemse agglomeratie maakt het zijns inziens noodzakelijk de door minister Beemink voorgestelde grenswijzigingen te aanvaarden. Fiat voor zijn wetsontwerp kreeg Beernink overigens ook van de andere sprekers: Laban (PvdA), De Beer (VVD), Tolman (CHU) en Krosse (KVP), die de door een vergadering in Gelderland verhinderde collega Fievez verving. Veel kamerleden waren het er over eens dat vergroting van Doesburg dringend noodzakelijk is, ook al omdat aan Doesburg een centrumfunctie is toegedacht. Doesburg krijgt er bij annexatie 219 ha van Angerlo en 215 ha van Hummelo / Keppel bij.’
Weinig enthousiasme in Angerlo
‘De heer Schakel wees er overigens op, dat het enthousiasme voor de grenswijziging bij Hummelo en Keppel en Angerlo bijzonder gering was. Sinds 1958 wordt er reeds onderhandeld zonder noemenswaardig succes. De PvdA-woordvoerder Laban sprak de hoop uit, dat de betrokken gemeenten in goede harmonie verder samen zullen willen werken. Het VVD-kamerlid De Beer rekende voor, dat Doesburg tot het jaar 2000 7000 nieuwe woningen nodig zal hebben en het CHU-kamerlid Tolman kenschetste Doesburg in zekere zin als een overloop voor Arnhem. Naar de mening van Tolman zal Doesburg zich als industriekern en centrumgemeente snel moeten kunnen ontwikkelen.‘
18.000 inwoners erbij …
‘De heer Krosse zei te verwachten dat de overloop uit Arnhem zich vooreerst op Zevenaar en Elst zou richten en minder op Doesburg. Minister Beernink preciseerde nog eens dat Doesburg er 15.000 tot 18.000 inwoners bij moet hebben. Verwacht wordt dat het wetsontwerp nog voor 1 juli in de Eerste Kamer zal komen.’
Het historische Rigterambt
Uit het archief van de gemeente Doesburg blijkt dat vanaf 1940 wordt gekeken naar een eventuele samenvoeging van de gemeenten Doesburg, Angerlo en Hummelo en Keppel. Doesburg is op zoek naar uitbreiding van haar grondgebied. Historisch gezien lijkt het logisch dat daarbij wordt gekeken naar het grondgebied van het oude ‘t Rigterampt Doesburg van voor 1811.
Meer grond is alléén al noodzakelijk om Doesburgers fatsoenlijke huisvesting en werkgelegenheid te bieden. De ‘verkrotting’ – volgens toen geldende normen – van het oude Doesburg is namelijk enorm. Veel inwoners zijn slecht gehuisvest en het vinden van vervangende woonruimte is een enorme uitdaging. Tussen 1950 en 1974 worden in het oude centrum zo’n 255 woningen gesloopt. Dat is 22% van het totaal van 1183 woningen, 1 op de 5.
Werkgelegenheid
Ook de groei van de werkgelegenheid zorgt ervoor dat meer mensen een woning zoeken. Doesburg heeft in 1971 binnen de stadsgrenzen 2515 woningen. In ongeveer twintig jaar is dat een verdubbeling van het aantal woningen op hetzelfde grondgebied.
Lees ook deze verhalen op Doesburg Vertelt over industrie en werkgelegenheid na 1945:
> Ik werkte op de blik, over de blikfabriek Verblifa
> IJzeroer en waterkracht langs de Oude IJssel, over 125 jaar Gieterij Doesburg
> Een Doesburgs familiebedrijf, over de geschiedenis van Roelofsen Transport, Rotra
> Een Doesburgse legende, over 120 jaar Staarink Warenhuis
Grootste wijk van de stad
Het is dus niet verwonderlijk dat Doesburg aandringt op gebiedsuitbreiding. De ‘annexatie’ van Beinum in 1972 heeft die ruimte geboden. Tot 2020 zijn in Beinum bijna 1.660 woningen gebouwd, tegen 1.138 nieuwbouwwoningen in alle andere wijken van Doesburg samen. Dat is ongeveer 32% van het totaal aantal woningen in Doesburg. Beinum is daarmee uitgegroeid tot de grootste wijk van de stad: ruim 37% van de bevolking woont hier.
Beinum tot 1960
Tot aan de jaren zestig concentreert de weinige bebouwing in de Beinum zich in de straten Angerloseweg, Bingerdenseweg, Breedestraat, Koldeweij, Leigraafseweg, Parallelweg en Zanderskamp. In 2021 vinden we nog 25 woningen van vóór 1970. In 1972 ziet de kaart van Beinum er zo uit.
Beinum tussen 1972 en 1980
Tussen 1972 en 1980 worden er in de Breedestraat, Broekhuizerweg, De Veste, Hermaat, Leigraafseweg, Molengaarde, Parallelweg, Parallelweg Den Helder, Potsmaat en Zanderskamp 650 panden gebouwd. De vier koplopers zijn de Potsmaat (189 panden), de Hermaat (159), Zanderskamp (130) en Molengaarde (89). In de naamgeving van de nieuwe straten worden waar mogelijk namen van oude boerderijen als de Hermaat opnieuw gebruikt.
Beinum van 1981 tot 1990
Tussen 1981 en 1990 worden 596 panden gebouwd in de straten Allersmaat, Angerloseweg, Berkumshof, Beumerskamp, Bingerdenseweg, Breedestraat, Broekhuizen, Broekhuizerweg, De Pol, De Veste, Didamseweg, Hermaat, Leigraafseweg, Molengaarde, Paralellweg, Rietmaat, Smitsweide en Zanderskamp. De vier koplopers zijn dit keer De Pol (122 panden), de Smitsweide (110), Allersmaat (85) en Beumerskamp (39). Ook hier worden namen van oude boerderijen als De Pol opnieuw gebruikt.
In 1990 toont de kaart de bebouwing van Beinum I en het bedrijventerrein aan de oostkant van de wijk. De woonwijk telt inmiddels 1154 panden, het bedrijventerrein 29. Boerderijen als de Grote Pol, Kraaijenhof en Groot Enghuizen liggen nog in onbebouwd gebied. In totaal zijn er tussen 1972 en 1990 1246 panden gebouwd, inclusief winkels en andere gebouwen.
Nieuwbouw na 1990
In de bouwperiode na 1990 komen er tot het jaar 2000 376 panden bij in de straten Angerloseweg, Beumerskamp, Bingerdenseweg, Breedestraat, Broekhuizen, Campstede, De Bogaert, De Breide, De Kilder, Didamseweg, Enghuizen, Geeerhuizen, Het Kerkepad, Koldeweij, Leigraafseweg, Richtersakker, Rietmaat, Tricht, Wemmersweerd en Zanderskamp.
Tussen 2001 en 2009 komen er 21 panden bij in de Breedestraat, Broekhuizen, Broekhuizerweg, Didamseweg en Leigraafseweg. In de periode 2011 – 2020 komen er 181 panden bij in de Benscamp, Blomenbrinck, De Kilder, De Strijp, Grote Biesem, Leigraafseweg, Rogacker, Sandtakker en Te Wyle.
Beinum na 2020
Op de kaart van 2020 wordt duidelijk dat het onderscheid tussen Beinum I en II vervaagt. Ten westen van de woningen die er in 1990 al stonden (Beinum I) is bijgebouwd, maar dat is ook aan de oostkant het geval. De boerderij De Grote Pol, sinds 2016 een monument, is inmiddels ingesloten door woningbouw. Boerderij Kraaijenhof is in 2008 gesloopt. De woningbouw in het westen nadert nu de boerderij Groot Enghuizen, een monument sinds 2016. Beinum II lijkt de benaming voor Beinum Oost als West, geen wijknaam maar een bouwfase in de wijk.
De groei van het aantal woningen in De Beinum lijkt ook in 2022 en 2023 nog niet voorbij. Mede onder druk van de groeiende vraag naar woonruimte staat een uitbreiding op stapel in het plan ‘Buurtje Wemmersweerd’, waarvoor door de gemeente Doesburg in november 2022 een intentieovereenkomst is getekend.
 |  |  |
Colofon
Research en tekst: Peter Meuwese
Video Stadsvertellingen: Maarten Lindner, LiViPro Mediaproducties
Met dank aan Ellen Arentsen, Bert Fermin, de familie Schilderman, Hanny ten Dolle
Bronnen:
Streekarchivariaat De Liemers en Doesburg
Delpher, Dagblad Tubantia, Arnhemse Courant
CBS, volkstellingen 1839-1971 en aanvullende gegevens tot 2021
Doesburg Historiekanaal
Wikipedia, Wikimedia Commons
Kadaster, Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)
Google Earth
Toporeizen
ibabs.eu
doesburg.nl, secretariearchief
zevenaar.nl
chrisvankeulen.nl, Een geschiedenis in jaartallen.
volkstellingen.nl, jaarview 1795
hisgis.nl, projecten Gelderland
beinumboerderijen.nl
monumentenverenigingdoesburg.nl
welstandsnotas.nl
wijkraadbeinum.nl
Eindredactie: Theo Maas
Vormgeving: Han Jansen
Doesburg, december 2022
Meer weten?
De groei van Doesburg tussen 1840 en 2021
In bewoners en aantallen woningen maakt Doesburg de grootste sprong tussen 1930 en 1971. Indie periode zien we uitbreidingen met de wijken Molenveld en De Ooi. Beinum is de volgende grote uitbreiding van de stad. Vanaf 1972 zien we een toename in het aantal woningen en inwoners door de groei van dit nieuwe stadsdeel. Hier woont volgens een telling van 2013 37% van de inwoners in 32% van de woningen in Doesburg. Die percentages zijn na 2013 niet wezenlijk veranderd. Onderstaande grafiek laat dit zien in vogelvlucht.
Angerlo en Doesburg
Al sinds de middeleeuwen bestaan er relaties tussen Doesburg en Angerlo. Rond 1500 wonen er in Angerlo ongeveer 350 inwoners, verdeeld over zo’n negentig huishoudens. Angerlo is een kerspel (kerkgemeente) van Doesburg en een deel van het Richter- of schoutambt van Doesburg.
Lees verder >
Voor rechtspraak moeten de bewoners van Angerlo naar Doesburg. De bewakers van de openbare orde (de schouten) vallen onder ’t Rigterampt van Doesburg. Veel land is in het bezit van Doesburgse inwoners en instellingen als het Gasthuis. Het oud-archief van Doesburg (van 1213-1811) bevat hierover veel documenten.
Bij de eerste volkstelling in 1795 telt Doesburg 2.074 inwoners en het Rigterambt 2.649. Die telling was bedoeld om de ‘zielen’ van de ‘Grond-vergaderingen’ voor de ‘Bataafsche Republiek’ vast te stellen, en mogelijk ook de aantallen de kiezers (volwassenen) en de volwassenen die zij vertegenwoordigden. Wie die ‘zielen’ zijn, is niet duidelijk. Als wordt gekeken naar de volkstelling van 1830 ontstaan twijfels over de aantallen uit 1795. ‘Ineens’ – in het tijdbestek van 45 jaar – zou Doesburg binnen dezelfde stadswallen 4.049 inwoners tellen.Sinds 1811 is er sprake van de gemeente (‘mairie’) Angerlo. Tot 2005 vormt Angerlo met Giesbeek en Lathum, een zelfstandige gemeente. Het dorp is nu onderdeel van de gemeente Zevenaar.
[klik/tik voor groot]
Beinum op de kaart in 1832, 1866, 1960 en 1972
Beinum is van oudsher een agrarisch gebied, een buurtschap van de gemeente Angerlo. Het gebied kent tussen 1832 en 1972 weinig veranderingen in inwonertal of aantal huizen. Kaarten uit de tijd laten dit zien. Een digitale kadasterkaart van 1832 laat alle 17 huizen en erven in Beinum zien. In een kaart uit 1850 staat de naam Beinum vermeld en in 1866 zelfs in kleur. Het agrarisch gebied, inclusief boerderij ‘De Pol’, is duidelijk zichtbaar.
Lees verder >
[klik/tik voor groot]
[klik/tik voor groot]
Op kaarten van 1960 en 1972 is er weinig veranderd in het nog altijd agrarische landschap. Er komen wel meer namen op voor van boerderijen en landerijen.
[klik/tik voor groot]
Volgens gegevens van het Kadaster staan in 2021 in het gebied nog nog 26 huizen van voor 1970. Naar schatting woonden in de periode van 1832 tot 1970 in Beinum zo’n 100 tot 150 mensen.
Beinum in 1832; Het Eekholt
Volgens gegevens van het Kadaster van 1832 zijn er in Beinum, dat toen Het Eekholt werd genoemd, 17 ‘woning en erf’ percelen. Daarvan zijn ook de toenmalige eigenaren bekend. In sommige gevallen zijn zelfs ook de huurders/pachters te achterhalen. Eigenaren blijken niet altijd ‘grootgrondbezitter’. Ook enkele Doesburgers waren in 1832 al eigenaar van in het toenmalige buurtschap. We stellen ze aan u voor:
Lees verder >
• Jan Andries Tengbergen, controleur der belastingen
• De erven van Reinirus Johannes Caniscus Bueckevoort, katholieke rentenier
• Willem de Vaynes van Brakell, gepensioneerd kolonel en rentenier en naamgever van het gelijknamige Doesburgse hofje in de Veerpoortstraat
• Arend Ketz, predikant in Angerlo en woonachtig in Doesburg.
Alle andere eigenaren vinden we in Angerlo. De belangrijkste eigenaar van percelen lijkt de adellijke familie Pabst van Bingerden te zijn. De familie heeft een landgoed in Angerlo – Bingerden – en is eigenaar van vele percelen / landerijen, onder andere in Het Eekholt. In 1832 wordt met name Baron Rudolf Willem Jacob van Pabst van Bingerden genoemd. Hij is ook de eigenaar van boerderij ‘De Grote Pol’. Ook Sophia Wilhelmina Gravinne Douairière Van Wassenaar – familie Van Heeckeren – en haar nazaten worden genoemd als eigenaars van percelen in Beinum.
[klik/tik voor groot]
De burgemeester van Angerlo woont in Doesburg!
Een bijzonder gevolg van de gemeentelijke herindeling is dat de woning van de burgemeester van Angerlo in Doesburg komt te liggen. Het gaat hier om villa ‘De Veste’ aan de Angerloseweg nummer 12, nu een gemeentelijk monument. Na de Tweede Wereldoorlog woonden hier de burgemeesters H.J. Geurts, van 1969 tot 1975 en J.J.H. Cornielje, van 1976 tot 1989. In Doesburg werden hier nog lang grappen over gemaakt …
[klik/tik voor groot]
Over de auteur
Peter Meuwese (Arnhem, 1955) studeerde Sociaal Economische Geschiedenis. Meuwese is één van de researchers van Het Huis Doesburg en Doesburg Vertelt. Behalve aan de editie over de wijk Beinum leverde hij tal van bijdragen aan andere verhalen. Zo was hij onder andere betrokken bij de totstandkoming van de verhalen over de Blikfabriek, de Joodse gemeenschap in Doesburg en Staarink Waarenhuis, en een aantal Stadsvertellingen.
