Dat had Arie beter niet kunnen doen …

Het is zomer1912. Arie (Arend) Brunsveld en Gradus Jansen, allebei Doesburgers, kennen elkaar vrij goed. Arie heeft al vele beroepen gehad en werkt in 1912 op een boot die diensten op Rotterdam verzorgt. Hij is de vader van een groot gezin, dat woont aan de Paardenmarkt. Gradus, eveneens vader van een flink stel kinderen, is los arbeider.

Enkele jaren eerder hebben de twee heren een aanrijding op de fiets gehad. Het voorwiel van Brunsveld was daarbij verbogen en Jansen had toegezegd de kosten te zullen betalen. Deze bedroegen 1 gulden en 75 cent. Jansen had de rekening echter nooit betaald. Als de twee mannen elkaar op de kermis toevallig ontmoeten, brengt Brunsveld de kwestie ter sprake …

Er vallen klappen

Jansen is hier evenwel niet van gediend. Er volgt eerst een woordenwisseling en daarna vallen er zelfs klappen. Mogelijk heeft ook de drank hierin een rol gespeeld. De ruzie wordt echter gesusd door omstanders en beide heren gaan weer hun eigen weg.

Brunsveld gaat wat boodschappen doen – de journalist van De Tijd weet zelfs nog te melden dat hij een kruiwagentje heeft gekocht voor zijn zoontje. Daarna loopt hij richting Paardenmarkt. Daar staat tijdens de kermis een zogenaamde luchtschommel opgesteld, en Arie blijft bij die schommel nog een poosje staan kijken.

Dat had hij beter niet kunnen doen … 

Opeens doemt Gradus Jansen op. Of de ontmoeting toevallig is of dat Jansen hem bewust heeft opgezocht, is niet duidelijk. Wel zit Jansen nog vol wrok over de vechtpartij van even daarvoor. Hij haalt plotseling een mes tevoorschijn en steekt zijn opponent in de hals. De hevig bloedende Brunsveld houdt zich nog even vast aan de leuning van de luchtschommel maar stort dan ter aarde.

De dader vlucht

De schrik en de ontsteltenis van het kermisvierende publiek aan de Paardenmarkt zijn onbeschrijflijk. De dader maakt van de chaos gebruik om te vluchten. Hij verdwijnt via de Bergstraat en door de Meipoort, waarna hij in het aangrenzende plantsoen een schuilplaats zoekt.

Inmiddels is op de plaats delict de vrouw van Brunsveld wanhopig bezig om te proberen het bloeden van haar man te stelpen. De snel gearriveerde dokter Brand neemt de eerste hulpverlening over, maar hij staat machteloos. De zwaargewonde Brunsveld wordt daarom snel naar het ziekenhuis aan de Koepoortstraat gebracht. Daar probeert dokter d’Ailly zijn leven te redden. Het mag echter allemaal niet meer baten. De volgende ochtend om half zes overlijdt Arend Brunsveld aan overmatig bloedverlies.

Lynchpartij

Inmiddels, zo vervolgt het verhaal in De Tijd, is de woede van het publiek zo groot dat een aantal van hen op zoek gaat naar de dader. Ze kunnen hem echter niet vinden. Dat is volgens de mening van de reporter van De Tijd maar goed ook want: ‘Doesburg zou dien avond zeker de twijfelachtige eer genoten hebben een Amerikaansche lynchpartij in haar veste gezien te hebben.’ Uiteindelijk vindt een veldwachter (een politieagent) de dader achter enkele struiken. Het mes heeft Jansen in de tussentijd alweer helemaal schoongemaakt.

De verdachte wordt op het Doesurgse politiebureau in de cel gezet; het parket in Arnhem wordt ingelicht. Er wordt besloten om Jansen zo snel mogelijk naar Arnhem over te brengen. Al na een paar dagen vindt dat vervoer plaats, met de tram.

Boze Doesburgers

Hoewel dit transport zo lang mogelijk geheim is gehouden, is het blijkbaar toch uitgelekt. Er zijn namelijk veel boze Doesburgers op afgekomen. Die schelden de verdachte uit wanneer die onder begeleiding en bescherming van acht politiemensen en marechaussees in de tram stapt.

De meute dringt zo op, dat de marechaussee een charge moet uitvoeren om de heethoofden te verspreiden. Er blijkt zelf iemand met een pistool rond te lopen die dreigt de verdachte dood te schieten. Als Jansen eenmaal in de tram zit, wordt er op de ruiten gebonsd en met voorwerpen gegooid.

Ook bij het overstappen in Dieren heeft zich een menigte verzameld die Jansen bedreigingen toewerpt. De verdachte bereikt echter zonder kleerscheuren de cel in de Gelderse hoofdstad. Daar wordt begonnen met de voorbereiding van het proces.

De rechtzaak vindt plaats op 23 juli 1912. De aanklacht tegen Jansen (nu G.Th.J. genoemd) luidt: moord op A.B. te Doesburg. Er worden vier getuigen gehoord onder wie één deskundige. Jhr. mr. Laman Trip is als advocaat toegevoegd.

De verdachte bekent

De verdachte bekent alles wat hem ten laste is gelegd. De officier van justitie verklaart dat hier geen sprake is van moord maar van doodslag en eist acht jaar gevangenisstraf. In het krantenbericht dat hierover verschijnt, staat dat de verdachte bij het horen van de strafeis in snikken uitbarst. Ook blijkt dat de verdachte doof is.

Uiteindelijk wordt Gradus Jansen veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf. In een kort verslagje hierover in de Graafschapsbode staat dat dit is vanwege moord. Het is de verslaggever van De Tijd blijkbaar ontgaan dat de veroordeling is gebaseerd op doodslag.

Colofon

Research en tekst: Bert Stulp

Afbeeldingen:
De 36-jarige sluipmoordenaar Gradus Th. Jansen die op de kermis iemand doodstak: Delpher, Spaarnestad Photo, fotograaf onbekend;
Gradus Jansen, politiebureau Doesburg 1912: Delpher, Spaarnestad Photo, fotograaf onbekend;
Luchtschommel: Mijn Gelderland, Kermis in Putten;
Kermistafereel: collectie Frans Brink.

Bronnen: 
Bouwhuis & Journee, Rapport Noodonderzoek interieur Kerkstraat 43 Doesburg (2014).

Delpher.nl: Nieuws van de dag 2 juli 1912, Amsterdam;
Nieuwsblad van Friesland, 6 juli 1912;
Droog magazine, levensdelicten 1912;
NTR Schooltv.

Eindredactie: Theo Maas
Vormgeving: Han Jansen

Doesburg, mei/juni 2022