Boeren binnen de vesting
Wie via de Alexander Verhuellbrug Doesburg binnenkomt ziet niet meteen dat de huidige plattegrond van de stad gelijkenis vertoont met die uit de 17e eeuw. Toch is Doesburgse binnenstad nog steeds één samenhangend historisch geheel van straten, markten, bebouwing en tuinen. In ‘deftige’ straten als Koepoortstraat, Meipoortstraat, Ooipoortstraat en Veerpoortstraat woonden vroeger de notabelen van de stad in prachtige, statige panden.
Maar er zijn in Doesburg ook straten met andere bebouwing. In de Heiligegeeststeeg, de Heerenstraat, de Waterstraat, de Windmolenstraat, de Bergstraat of de Boekholtstraat woonde de ‘gewone’ burgerij. In deze straten zag je pakhuizen, bedrijfjes, opslagruimtes en … stadsboerderijen!
Ooit waren er in Doesburg veel stadsboerderijen. Doesburg was een vestingstad. Er werd veel gevochten, en op het platteland was het gevaarlijk. Boeren zochten bescherming binnen de stadsmuren. In de boerderijen werd de oogsten opgeslagen. Zo had de stad tijdens belegeringen toch te eten.
Stadsweide
Nog tot 1952 werd het vee werd via de Koepoort de stad uitgeleid en over de wiebelige schipbrug naar de stadsweide gebracht.
Op oude kaarten zie je aan de overkant van de IJssel de zogenaamde ‘stadsweide’. Inwoners van Doesburg mochten daar, tegen betaling, hun koeien of paarden laten grazen. Dit gebruik bestond nog tot in de vorige eeuw. Het vee werd via de Koepoort de stad uitgeleid en over de wiebelige schipbrug naar de stadsweide gebracht. Dat gebeurde nog tot 1952, toen de brug werd vervangen door de huidige, moderne verkeersbrug.
[klik/tik voor groot]
Zo’n stadsboerderij was een stuk kleiner dan een echte boerderij op het platteland. Daarom leefden veel boeren heel dicht bij hun vee. Achter de huizen hadden ze wel vaak grote stukken land. Toch waren de verschillen tussen boeren en burgers niet heel groot. Boeren hadden meestal ook ander werk, als timmerman of metselaar. Zo stond een boer uit de Zandbergstraat bekend als de beste metselaar van Doesburg. De stadsboeren waren dus ook echte stadsbewoners.
Een huis met moestuin in 1963 aan de Nieuwstraat
Andersom hadden burgers met genoeg grond vaak kippen of varkens, en verbouwden ze hun eigen voedsel. Veel huizen in Doesburg hebben nog steeds grote tuinen, zoals dit huis met een boerenschuur erachter.
Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de boeren uit de stad, vooral tussen 1975 en 1985. Vóór die tijd werden melkbussen langs de straat opgehaald. Toen dat stopte moesten boeren dure melktanks aanschaffen. Omdat er steeds meer autoverkeer kwam, mochten ze ook niet meer met hun vee over de nieuwe brug.
#afbeelding#dv november 2024 | hoofdverhaal | Kraaienbrink#afbeelding#
#onderschrift#Arend Kraaijenbrink#onderschrift
De laatste die in 1995 stopt is Arend Kraaijenbrink, die boerde aan de Heilige Geeststeeg. Omdat Kraaijenbrink eigenlijk meer tuinder was dan boer staat hij niet in de lijst van ‘de laatste acht’ in het gelijknamige boek van Henk IJbema. Hij is wel de laatste die zijn stadsboerderij in Doesburg sluit. Foto: Ton Nijhuis, fotokring De Liemers.
#link naar BLOKJE 3#Bekijk hier de minidocumentaire en interview met Arend Kraaijenbrink#link#
Piet Hesse
De laatste echte stadsboer met koeien is in 1982 Piet Hesse. In de zomer van 1982 vertrekt hij met zijn gezin als laatste stadsboer uit Doesburg. De hele buurt neemt als goede naobers op hartverwarmende wijze afscheid van de familie Hesse, de laatste van ‘De Laatste Acht.’
Het vertrek van de laatste stadsboer uit Doesburg in de zomer van 1982, Piet Hesse – Op de wagen: Bert, Jo (moeder), Ronald, Piet (vader) en Hans Hesse. Daarvoor staand: Harry Kelderman, Wilco Peelen, Gerda Kelderman, Quinten Herweijer, Nina Herweijer, Bertina Veld, Peter de Koning, Eline van Til, Ed van Lier, Walter van Til, Herbert Visschers, Fiet Visschers, Jan Peelen, Wim Visschers, Hanneke Vels, Mien Peelen, Walter van Til senior, Elly van Til en Bert Vels. Zittend: Bas en Rob Kelderman, Hendrik Vels en Erik Peelen. Foto: collectie familie Van Til.
De Laatste Acht
Hendrik Staring, Veerpoortstraat 40
Hendrik Brouwer, Waterstraat 25
Hein Coenraadts, Nieuwstraat 13
Wim Hulshof, Bergstraat 14 / Kosterstraat 21, 23 en 25
Willem Teunissen, Bergstraat 21 en 23
Jan Willem Bolsenbroek, Bergstraat 40
Johan Derksen, Kraakselaan 17
Piet Hesse, Bergstraat 36
Historische beschrijving
In zijn boek schetst Henk IJbema een beeld van het leven van die laatste stadsboeren en het verdwijnen van de stadsboerderijen uit Doesburg. Het boekt begint met een historische beschrijving van de geschiedenis van het boerenbedrijf en de omstandigheden van de boerenbevolking in het algemeen. Daarna zoemt het in op Doesburg.
#afbeelding#dv november 2024 | hoofdverhaal | Carl#afbeelding#
Het boek geeft niet alleen uitgebreide informatie over de laatste acht, maar ook over kleine, soms niet officieel als stadsboerderij geregistreerde nerinkjes. De vele anekdotes werden opgediept uit het geheugen van oud dierenarts Carl König. Veel informatie is opgetekend uit de mond van Doesburgers die uit eigen ervaring of beleving vertellen over het leven op een stadsboerderij. Het gaat daarbij veelal om nazaten van stadsboeren als Dicky Loman-Brouwer, Gertjan Coenraadts, Bennie Hulshof, de familie Derksen, de gebroeders Hesse, Walter van Til, Diny Zilvold en Joop Zweers. Het boek brengt de geschiedenis van de Doesburgse stadsboeren terug in de stad. Hun verhalen blijven erin behouden, en kunnen worden doorverteld en herinnerd.
 |  |  |
Colofon
Tekst: Henk IJbema
Bronnen:
De Laatste Acht – Henk IJbema 2024, Expertteam Doesburg Vertelt, Bezoekerscentrum Doesburg Vertelt, archief HetHuisDoesburg, LiViPro Mediaproducties, Marcel Kuster infographics, Mapcreator, Wikimedia Commons, fotokringdeliemers.nl.
Tekstbijdragen: Theo Maas
Met dank aan: Wil Verlaan, Conni Klein, Harm Holman, Maarten Lindner, Ton Nijhuis.
Eindredactie: Theo Maas
Vormgeving: Han Jansen
Doesburg, oktober, november 2024
Meer weten?
Lees ook:
Boeren binnen de vesting over het digitale venster in Bezoekerscentrum Doesburg Vertelt
Henk en Wil eren verdwenen stadsboeren in Doesburg met boek: ‘Een vergeten groep en dat is niet terecht’ in de Gelderlander.
De Laatste Acht: het boek
Op zaterdag 14 september, in het openingsweekeinde van Bezoekerscentrum Doesburg Vertelt, reikte wethouder Hillenaar het eerste exemplaar van ‘De Laatste Acht, het boek van Henk IJbema over de laatste acht Doesburgse stadsboeren, uit aan de auteur.
Boek kopen?
Het boek ‘De Laatste Acht’ is te koop bij Boek en Buro Nieuwenhuis in Doesburg. Voor wie is geïnteresseerd in lokale geschiedenis is dit een onmisbare toevoeging aan de boekenkast, en een meer dan origineel Sinterklaas- of kerstcadeau!
Over de auteur
Henk IJbema is 76 jaar. Hij studeerde Arbeidsmarktpolitiek, Personeelsbeleid en Organisatiekunde aan de Hogeschool Haarlem en werkte als human resource manager bij Rijkswaterstaat. Na zijn werkzame leven specialiseerde hij zich in de Tweede Wereldoorlog in en rond Doesburg. Hij deed onderzoek naar het NSB Bewarings- en Verblijfskamp Avegoor te Ellecom (1945-1949), het leven van de burgers en het verzet in Doesburg en de Achterhoek, met onderwerpen als de moord op drogist Philippus Gastelaars, verzetsman Freek Somsen en de ondergedoken joodse meisjes Roosje en Betje Cohen in de Gieterij. IJbema’s expertise omvat onder andere de Doesburgse Schipbrug, de bouw van de IJsselbrug en de naamgeving van de Alexander Ver Huellbrug. Hij schreef de minizines ‘Ode aan de Brug’ en ‘Belegerd en Bevrijd’, is co-auteur van ‘Gieterij Doesburg bestaat honderdvijfentwintig jaar’ en auteur van het boek ‘Gerrit Vermeulen en de Canadezen 1945’. In coronatijd verdiepte hij zich in het leven van de Doesburgse stadsboeren. IJbema leverde tekstmateriaal aan voor het venster ‘Boeren binnen de vesting’ in het Bezoekerscentrum van Doesburg vertelt. In 2024 verscheen zijn boek ‘De laatste Acht’ over het leven van stadsboeren in Doesburg.
